آیت‌الله بروجردی به روایت دانشنامه ایرانیکا

14 اسفند 1401

حامد الگار
مترجم: فاطمه میرزایی ارجمند

آیت‌الله بروجردی به روایت دانشنامه ایرانیکا

آیت‌الله بروجردی پس از تحصیل در نجف در درس آخوند خراسانی، به مدت ۳۵ سال در بروجرد سکنی گزید. شهرت وی به دانش و پرهیزکاری سبب شد تا به عنوان مهم‌ترین مرجع تقلید غرب و جنوب ایران و همچنین قسمت‌هایی از خراسان و عراق مطرح شود. در سال ۱۹۴۵ میلادی [۱۳۶۴ قمری و ۱۳۲۳ شمسی] که برای درمان در بیمارستان فیروزآبادی بستری شده بود از سوی علمای قم دعوت شد که در این شهر سکنی گزیند و ریاست حوزه قم را بپذیرد، این در حالی است که در سال ۱۳۴۷ قمری که وی از مسیر قم به سمت مشهد در حرکت بود، آیت‌الله حائری یزدی از وی خواست که در قم ساکن شود، اما وی امتناع ورزید. در سال ۱۳۶۵ قمری آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی؛ از مهم‌ترین مراجع تقلید آن زمان در نجف درگذشت و آیت‌الله بروجردی جانشین وی شد.
یکی از عواملی که به آیت‌الله بروجردی کمک کرد تا به مقام مرجعیت برسد، خلاقیتی بود که وی در فقه به کار می‌بست. وی در قم حوزه‌ای تشکیل داد که در واقع ترکیبی از بهترین خصوصیات مکاتب اصفهان و نجف بود . ایشان با میراث فقه اسلامی اعم از سنی، زیدیه و شیعه ۱۲ امامی آشنا بود و در جلسات درس خود بر بازگشت به اصول قرون گذشته پافشاری می‌کرد تا کارهای کلاسیک شیخ محمد مفید و شیخ طوسی را دوباره مورد مطالعه قرار دهد.

اقتدار و توسعه حوزه در زمان زعامت آیت‌الله بروجردی رخ داد. بعد از درگذشت آیت‌الله حائری یزدی، طلاب ایرانی جذب نجف می‌شدند، اما پس از ریاست آیت‌الله بروجردی بر حوزه قم این روند به صورت عکس بدل شد. در سال ۱۳۲۳ قمری، ۲۵۰۰ طلبه در مدارس قم بودند که تعدادشان در سال ۱۳۳۴ قمری به ۴۰۰۰ نفر رسیده بود و در زمان درگذشت آیت‌الله بروجردی به ۶۰۰۰ نفر رسید.

جمع‌آوری بخشی از وجوهات شرعی سبب کمک به حوزه شد. هر شهری نماینده‌ای داشت که وجوهات شرعی را که از سوی مردم پرداخت می‌شد، جمع می‌کرد و به قم می‌فرستاد. این عایدی، آیت‌الله بروجردی را قادر به فعالیت‌های عمرانی و کمک به طلاب کرد. اصلی‌ترین بنای معماری دوره مرجعیت وی، مسجد اعظم قم است که کنار حرم حضرت معصومه قرار دارد. آیت‌الله بروجردی نه تنها قم، بلکه تهران، کرمانشاه، شاهرود، بروجرد، ایرانشهر، نجف و کربلا را از لحاظ بیمارستان و ساخت مدارس جدید بی‌نیاز کرد.
کمک به تجدید رابطه شیعه و سنی، نشانگر اهتمام وی به وحدت و انسجام مسلمانان بود. وی نماینده‌ای به قاهره فرستاد و در مصر، دارالتقریب تأسیس کرد. همچنین مکاتبات دوستانه‌ای با دو تن از رؤسای الأزهر؛ عبدالمجید سلیم و محمود شلتوت انجام داد که منجر به فتوای معروف فوریه ۱۴۹۴ شد که در آن، فقه شیعه به عنوان یکی از مذاهب رسمی جهان اسلام به رسمیت شناخته شد و یک کرسی دانشگاهی در الأزهر برای تدریس آن شکل گرفت. علاقه آیت‌الله بروجردی به کمک و هم‌دردی با شیعیان اسلام سبب شد تا ایشان نمایندگانی را به لبنان، کویت و سودان بفرستد.

دوران مرجعیت آیت‌الله بروجردی، دوران منحصر به فردی در مرجعیت است. وی موقعیت خود را محکم و استوار حفظ کرد و در سیاست مداخله‌ای نداشت. او اکراه از فعالیت‌های سیاسی را از آخوند خراسانی در نجف فرا گرفته بود. زمانی که وی در اصفهان بود، تظاهراتی به رهبری حاج آقا نورالله اصفهانی انجام شد و رضاشاه وی را نیز برای مدت کوتاهی زندانی کرد. آنچه مشخص است اینکه در دوران سلطنت محمدرضا شاه، وی از فعالیت‌های سیاسی خودداری می‌کرد. البته ملاقات با شاه را در بیمارستان فیروزآبادی پذیرفت و شاه نیز ۷ بار در مناسبت‌های مختلفی در قم با وی ملاقات کرد.
مقابله با بهائیت از دیگر فعالیت‌های مهم آیت‌الله بروجردی بود. وی که خواهان برچیده شدن کامل جامعه بهائیان از ایران بود، نتوانست این خواسته را عملی کند. صدای اعتراض آیت‌الله بروجردی در مسایل دیگری نیز بلند می‌شد؛ از جمله اعتراض به انتشار مقالات غیراخلاقی و داستان‌هایی که ضد اسلامی هستند، و مهم‌ترین‌شان محکوم کردن لایحه اصلاحات ارضی بود که طی نامه‌ای به آیت الله بهبهانی اظهار داشت که تصرف اراضی خصوصی، خلاف قوانین اسلام است.

دانشنامه ایرانیکا آیت‌الله بروجردی ایرانیکا حامد الگار صدسالگی حوزه صد سالگی حوزه حوزه علمیه حوزه قم حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مکتب قم