گزارشی از نشست تخصصی حوزه صد ساله با حضور حجت الاسلام مبلغی با موضوع شخصیت شناسی و مکتب شناسی آیت الله بروجردی

مبلغی: علمی اندیشی، مبنایی اندیشی و کاربردی اندیشی سه ویژگی مهم مکتب آیت الله بروجردی

12 آبان 1401

امین اسدپور مدیر موسسه علمی- فرهنگی ضحی در ابتدای این جلسه و در تبیین مسئله گفت: از حجت الاسلام مبلغی که جزء پیشگامانِ تقریر فقه و روش‌شناسی فقه حوزۀ علمیۀ قم هستند، دعوت به عمل آمده تا دربارۀ شخصیت‌شناسی و مکتب‌شناسی آیت‌الله العظمی بروجردی (ره) بحث و بررسی انجام گیرد. آیت‌الله العظمی بروجردی (ره) بعد از ارتحال آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری، هفده سال زعامت حوزۀ علمیۀ قم را بر عهده داشتند و این مدت هم‌زمان با مرجعیت عامۀ ایشان بود. ایشان بخشی از تحصیلات خود را در اصفهان و بخشی در نجف گذراندند و با اینکه استفادۀ ایشان از محضر اساتید طبق روال سال‌های حوزۀ علمیه اندک است، اما به تعبیر شهید مطهری (ره) این مسئله را باید از افتخارات ایشان دانست؛ چراکه با وجود بهرۀ کمتری که از اساتید بردند، تسلط و اجتهاد و زعامت ایشان مثال‌زدنی بود.

در ادامه این نشست حجت الاسلام مبلغی برای تنقیح بهتر موضوع بحث ابتدا به چیستی شناسی مکتب پرداخت کرد سپس ویژگی های مکتب آیت الله بروجردی را برشمرده و درنهایت عناصر روشی ایشان را به عنوان جوهر مکتب مورد اشاره قرار داد.

مبلغی مکتب را مجموعه ای از فعالیت های استنباطی خواند که اولاً دارای روش متمایزی باشد و ثانیاً تمایز در روش به تمایز در نتیجه منجر شود و ثالثاً این مکتب توسط برخی پیگیری شود چراکه مکتب امری اجتماعی است و با یک فرد محقق نمی شود. همه ویژگی های ذکر شده در مورد آیت الله بروجردی صدق می کند.

به اعتقاد مبلغی ، آیت الله بروجردی مکتب خود را بیشتر وام دار اصفهان است هر چند که حوزه نجف در زمان حضور و تحصیل او یکی از سرآمدترین حوزه هاست. مدعای فوق(تاثیر پذیری از اصفهان) چند موید دارد: یکی اینکه رنگ و بوی مکتب ایشان متفاوت است با چیزی که در نجف وجود دارد و دیگری نقلی است که به ایشان نسبت داده می شود که در ان می گویند استفاده شان از حوزه اصفهان بیشتر از حوزه نجف بوده است.

ویژگی کلی مکتب آیت الله بروجردی از منظر این استاد حوزه علمیه قم عبارت آند از:

1- علمی اندیشی: ایشان در تمام علوم مربوط به فقه دست به ابداعات و ابتکاراتی زدند نه اینکه فقط با تحول اصول به مکتب سازی برسند

2- مبنایی اندیشی، تاریخی اندیشی، برش های تاریخی ایجاد کردن

3- کاربردی اندیشی به این صورت که کمتر دیده می شود مطلبی از ایشان که در استنباط کاربرد نداشته باشد.

ایشان در بخش ویژگی های مکتب با تمرکز بر بعد روشی پنج محور فقه الموضوع، فقه النصوص، فقه التطبیق، فقه التربیت و فقه الاقوال را تفکیک کردند و البته به این نکته اشاره می کنند که ضروری نیست که یک مکتب در تمام محورهای فوق با سایرین متفاوت باشد بلکه حتی تحول در یک مورد برای اینکه کسی را صاحب مکتب بدانیم کفایت می کند و ما معتقدیم که آیت الله بروجردی در دو محور فقه الاقوال و فقه النصوص نظریه پرداز هستند.

در فقه الاقوال ایشان قائل هستند که در زمان معصومین اصولی برای شاگردان بیان می شد و انها بسیار در حفظ و نشر آن حریص بودند به این صورت که با پدیده «انتقال الاصول المتلقات الی الصدور» مواجه شدیم و این اصول صدر به صدر منتقل شد تا در اواخر غیبت به فقه تبدیل شد اما نه مثل فقه امروز بلکه فقهی که پایبند به نصوص و اصول بود. لذا اگر اجماعی از قدما ذکر می شود نشان می دهد که حتما چیزی در میان بوده است که این اجماع شکل گرفته است. لذا ایشان برای اقوال قدما ارزش ویژه ای قائل بودند. همچنین ایشان نسبت به اقوال اهل سنت هم توجه ویژه ای دارند و معتقدند فهم روایات بدون توجه به اقوال اهل سنت در آن زمان صحیح نیست.

فقه النصوص در دو حوزه فهم حدیث و صدور حدیث مورد بحث واقع می شود. آیت الله بروجردی در حوزه فهم حدیث مبنای ویژه ای دارند و آن توجه به قرائن است از این رو مکتب ایشان را قرائنی می دانیم به خلاف چیزی که در نجف رایج است و عطش خاصی برای رجوع به قواعد و اصول وجود دارد.

صدسالگی حوزه نشست تخصصی احمد مبلغی حوزه علمیه آیت الله بروجردی