شبهای حوزه: جلسه نخست

شهید بهشتی و روحانیت معاصر

16 آبان 1403

شبهای حوزه سلسله نشست هایی است که قرار است با همت مرکز اسناد انقلاب اسلامی قم و همکاری نشریه حوزه برگزار گردد. نخستین نشست با محوریت بررسی ایده ها و اقدامات تحولی شهید بهشتی پیرامون روحانیت و حوزه علمیه، با حضور حجت الاسلام اسدپور و آقای حسین زاده برگزار شد.

علی اکبری، مجری برنامه در ابتدا توضیحی کوتاه پیرامون فصل نخست از شبهای حوزه اراده دادند که متاسفانه تا کنون به بررسی دقیق توصیفی و تحلیلی از ایده ها و اقدامات برخی سرآمدان حوزوی همچون بهشتی، مطهری، صدر، صفایی، و.. نپرداخته اند و شاید این جلسات اولین اقدام جدی در این موضوع تلقی شود.

در ادامه مجری نشست، در خصوص نگاه شهید بهشتی پیرامون حوزه و روحانیت مقدمه ای مطرح کردند که مبتنی بر آثار مکتوب و شفاهی به جامانده از ایشان همچون : کتاب ولایت، رهبری، روحانیت، کتاب من محمد حسین بهشتی هستم، مواضع ما، الگوی حضور و... هم چنین مصاحبه هایی که برخی اطرافیان و شاگردان ایشان انجام شده است، میتوان نگاه ایشان را بدست آورد و تبیین کرد. میتوان این محتوا ها را در دو دسته نظری و عملی تقسیم کرد. شهید بهشتی معتقد است که روحانیت یک نهاد موثر مردمی است که وظیفه اصلی اش بیان اسلام اصیل در علم و عمل است. روحانیت یک طبقه خاص اجتماعی نیست که براساس آن از مزایای مادی بهره مند شود. از منظر ایشان روحانیت دچار آسیب هایی همچون کم سوادی، ضعف بینش و عدم تقوا شده است. شهید بهشتی روحانیون را به دو دسته قبل از سال 1341 و بعد از آن تقسیم میکند. در میدان عمل نیز مبتنی بر باورهایی که داشته اند، دست به اقداماتی متعددی زدند، همچون : تاسیس مدرسه دین و دانش، تاسیس مدرسه حقانی، برگزاری جلسات تفسیر قرآن، حضور تبلیغی در آلمان، ایجاد جلسات مشترک بین دانشجویان و طلاب و... .

حجت الاسلام اسدپور در ابتدا تاکید داشتند که صورت بندی و سیر تطور نگاه شهید بهشتی بصورت منسجم و متقن تاکنون ارائه نشده است. کارشناس محترمف سیر تاریخی از زندگی تحصیلی ایشان ارائه دادند و معتقدند که بیشترین تاثیر را از نگاه فلسفی علامه طباطبایی اتخاذ کرده اند و مبتنی بردریافت هایشان از اساتیدی که در حوزه دیدند، به اقدامات تحولی قابل توجهی در عصر خودشان پرداختند.

حجت الاسلام اسدپور معتقدند که مهمترین اقدام شهید بهشتی را میتوان تاسیس مرکز تحقیقاتی امیرالمومنین در تهران دانست که بصورت مفصل طرح و برنامه آن را هم نوشته اند که اولین بار در کتاب بازشناسی یک اندیشه با عنوان طرح کوششی تازه در راه شناخت تحقیقی اسلام منتشر شده است. شهید بهشتی در همین مرکز تحقیقاتی است که قریب به 400 هزار فیش را تنظیم میکنند که متاسفانه الان قابلیت دسترسی به آن وجود ندارد. بهشتی در طرح خودشان بر چند چیز تاکید داشتند از جمله : استفاده از ظرفیت مورد غفلت واقع شده در قرآن، استفاده از رویکرد تاریخی در فهم سنت، داشتن نگاه تطبیقی و مقارنه ای، داشتن نگاه منطومه ای به اسلام مبتنی بر دکترین نظر تا عمل. مرحوم بهشتی در همین طرح است که می گوید هنر مجتهد زنده فکر این است که سنت را در کانتکس تاریخی فهم کند تا موضوعات را درک کند. مجتهد باید موضوع شناس قوی باشد. علاوه بر این باید به سمت تحقیق گروهی برویم که متاسفانه این پیشنهاد را برخی ها به صدور فتوای جمعی تاویل بردند که کاملا برخلاف نظر شهید بهشتی است.

در ادامه آقای حسین زاده نکاتی را مطرح کردند از جمله اینکه شهید بهشتی بیشتر از شهید مطهری گرایش به سنت گرایی دارد. لذا با طیف های سنتی همچون آقایان گلپایگانی، میلانی و... همکاری میکند. نگاه ایشان به روحانیت هم کاملا صنفی است و به برخی مرزها سنتی در این حوزه پایند است. نگاه و ایده های شهید بهشتی در خصوص حوزه و روحانیت، از خاستگاه شان تبلیغی روحانیت است نه بیشتر. البته برخی نکات هم مطرح کردند مانند حضور و زیست در بین مردم و همراهی با گروه های جهادی تبلیغی و همکاری با آنان در بیل زدن و کار کردن. اینکه تصور کنیم شهید بهشتی دارای ایده خاصی بودند که منظومه دینی مرسوم در روحانیت را نشانه رفته و معتقد بودند که آن را باید بازخوانی کرد اینگونه نبوده و بدلیل شرایط خاص اجتماعی پیش آمده دنبال تغییر برخی روحیات صنفی و سنتی روحانیت زمان شان بودند. هرچند که ایشان نکاتی در خصوص برخی باورهای کلامی داشته اند اما مانند امثال شهید مطهری ورود و ابراز نکردند. مرحوم شریعتی هم یک طرح تحقیقی در خصوص شناخت اسلام دارد که شاید بد نباشد این دو را باهم مقایسه کرد.

در ادامه نیز نکاتی بین حاضرین جلسه و کارشناسان محترم مطرح شد که انشالله صوت و متن کامل آن بزودی منتشر خواهد شد.