به مناسبت چهارم آبان سالگرد مرحوم علامه سید جعفر مرتضی؛

مهاجرت به قم، فصل جدیدی در زندگی سید جعفر مرتضی عاملی / تحلیلی از ویژگی های حوزه قم از زبان علامه

4 آبان 1401

آیت‌ﷲ سید جعفر مرتضی عاملی در سال ۱۳۶۴ق در جنوب لبنان به‌دنیا آمد. در ۱۳۸۲ق برای تحصیل علوم دینی به نجف اشرف سفر کرد و در آن‌جا مدرسه‌ی آیت‌ﷲ بروجردی و «جامعة النجف الدینیة» را برای اقامت برگزید و به تحصیل علوم دینی مشغول شد. وی پس از شش سال به شهر مقدس قم مهاجرت نمود و به پژوهش درباره‌ مسایل تاریخی و عقیدتی شیعه همت گماشت.

از فعالیت‌های مهم علامه جعفر مرتضی عاملی ـ در سال‌های اقامت در قم ـ می‌توان به پژوهش در زمینه‌های مختلف تاریخ و عقاید شیعه، راه اندازی «منتدا» یا «مدرسه علمیه جبل‌عاملی‌ها» و تدریس برای دانشجویان دوره کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس اشاره کرد. در همین سال‌ها وی از ارائه‌ی مشاوره‌های تحقیقاتی به طلاب لبنانی و تأمین شرایط مناسب برای تحصیل آن‌ها نیز غافل نبود.

علامه، اواخر سال ۱۹۹۳م پس از ۲۵ سال اقامت در شهر مقدس قم، به‌سوی موطن خود رهسپار شد و تلاش‌های علمی، پژوهشی و تربیتی خود را در جنوب لبنان ـ که آن زمان در اشغال اسرائیل بود ـ ادامه داد. وی در این سال‌ها علاوه بر پژوهش در زمینه‌ی تاریخ و عقاید شیعه و تأسیس مرکزی تحقیقاتی در بیروت، به برگزاری جلسات مختلف برای جوانان شیعه‌ی لبنانی همت گماشت و از این راه، نسلی از فعالان مذهبی در میان شیعیان لبنان به‌وجود آورد. یکی از مهم‌ترین اقدامات نهادی ایشان در مسیر آموزش مبانی اعتقادی، تأسیس حوزه‌ علمیه‌ای ـ در سال ۱۳۷۷ش ـ در شهر بیروت است. دفاع پرشور از حریم امامت و ولایت و تلاش مستمر در پاسخ‌گویی به شبهاتِ مبنایی ـ اعتقادی، از اقدامات درخشان سال‌های اقامت علامه سید جعفر مرتضی عاملی در لبنان است. از ایشان آثار بسیار زیادی در دفاع از حریم تشیع باقی مانده است که از جمله آن‌ها می‌توان به کتاب «الصحیح من سیرة النبی الاعظم صلی ﷲ علیه وآله وسلم » در سی و پنج جلد اشاره کرد.

در ادامه روایتی از فعالیت های مرحوم سید جعفر مرتضی از زبان استاد یوسفی غروی مورخ و کارشناس تاریخ اسلام و از همراهان علامه عاملی را با هم می خوانیم:

سید جعفر مرتضی از پیش قراولان طلاب شیعه لبنانی در حوزه قم بود. به طور ویژه بعد از پیروزی انقلاب، عده زیادی از طلاب لبنانی به حوزه قم سرازیر شدند. آنهایی که پیش‌قراول و پیش‌قدم بودند، زمینه‌ساز دیگران شدند و آنهایی که بعدا وارد حوزه قم شدند، نسبت به پیش‌قدمان و پیش‌قراولان خودشان در حوزه قم چشم امید و توقع داشتند.

سید جعفر مرتضی در این زمینه، یعنی تاسیس مدارس یا مراکز درسی برای این طلاب اقداماتی کردند و اسم آن را «منتدی جبل عامل» جبل عاملیان قرار دادند. منزل بزرگی در کوچه ارک-یعنی در امتداد دفتر مجله مکتب اسلام و قبل از حسینیه ارک- با سعی و تلاش آسید جعفر مرتضی خریداری شد و این به عنوان اولین مرکز درسی طلاب لبنانی بود.

بعدها در خیابان بهار-خیابان شهید محمد منتظری- هم مدرسه دیگری، با عنوان مدرسه جبل عاملی‌ها ایجاد شد و مدیریت آنجا شیخ عباس کورانی بود. مدارس بزرگ دیگری هم در انتهای کوچه ارک و پشت حسینیه ارک ساخته شد. تا به الان مراکز تجمع طلاب، مدرسین و اداره درس‌ها به صورت حلقه‌ای، در این مدارس بوده و در بسیاری از این مدارس، سید جعفر مرتضی سهیم بوده و برای برپایی این موسسه‌ها تشریک مساعی داشته‌اند. این مراکز همچنین پاتوق بسیاری از علمای لبنان که وارد ایران و قم می‌شدند نیز بودند و مورد استقبال سید جعفر مرتضی قرار می‌گرفتند. منزل ایشان در این اواخر، بین دو مدرسه لبنانی‌ها در کوچه ارک بود، که بعد به دفتر آیت‌ﷲ آسید کاظم حسینی حائری منتقل شد.

در زیر بخشی از نظرات مرحوم علامه سید جعفر مرتضی عاملی در خصوص وضعیت و ویژگی های حوزه علمیه قم را می خوانیم:

حوزه قم نسبت به حوزه نجف یک فضای نوپا و جدید محسوب می‌شد. حوزه قم از زمان شیخ عبدالکریم حایری قوام گرفت. زمانی که این حوزه شکل می‌گرفت بیش‌تر توجه بزرگان آن به نیازهای جامعه بود. بزرگان حوزه دقت داشتند که چه مسایل و مشکلاتی در جامعه است و به تناسب آن دروس و فعالیت‌های علمی حوزه شکل می‌گرفت.

در آن سال‌های نخست شکل‌گیری حوزه قم توجه شد که چه چیزی مورد نیاز است و به نظرم تا حدود قابل قبولی هم خلأهای جامعه پر شد. در مقطعی نیاز به بحث‌های تفسیری و اعتقادی بود که دیدیم حوزه قم با شخصیت‌های علمی که داشت به خوبی توانست پاسخ بسیاری از شبهات را بدهد. این سنگ بنا باعث شد که حوزه قم در ادامه حیات خود با همین روند پیش برود و توجه اصلی‌اش به نیازهای جامعه باشد.

در حالی‌که حوزه نجف تمام توجه و اهتمام خود را به سابقه بسیار طولانی خود صرف کرده بود و تمام تلاش خود را می‌کرد که میراث‌دار علمای گذشته خود باشد و نتیجه‌ی آن، تمرکز صرف بر فقه و اصول بود. هرچه در درس‌ها و بحث‌ها می‌گذشت همگی حول محور فقه و اصول بود و حتی از برخی علوم مقدمه این دو علم مثل رجال، منطق و… هیچ خبری نبود. تصور می‌کردند این علوم از امورغیر مهمه و غیرضروری است. به‌نظرم مهم‌ترین تفاوت اصلی حوزه قم و نجف در آن سال‌هایی که ما حضور داشتیم همین امر بود.

جالب این‌جاست که چون سنگ‌بنای حوزه قم براساس نیازهای جامعه نهاده شده بود، با شکل‌گیری انقلاب اسلامی حوزه توانست به خوبی امتحان خود را پس دهد؛ چون در گذشته هم سعی می‌کرد خود را با جامعه منطبق کند. بعد از انقلاب بسیاری از امور مهم حاکمیتی که پیش از آن اصلاً در حوزه مورد توجه نبود پیش آمد. خب حوزه در مقابل نیازهای متعدد مثل فقه حکومتی، فقه القضاء و… قرار گرفت و دقیقاً علمایی توانستند وارد این عرصه شوند که تربیت‌شدگان دوران آیت‌ﷲ‌العظمی بروجردی یا حتی آیت‌ﷲ‌العظمی حایری یزدی بودند. واقعاً این امتیاز بسیار مهم حوزه قم است که تربیت‌شدگان آیت‌ﷲ‌العظمی بروجردی می‌توانستند در برابر بسیاری مسایل و نیازهای جدید پاسخ‌گو باشند.

مباحثات سید جعفر مرتضی عاملی الصحیح من سیره النبی حوزه نجف حوزه قم یوسفی غروی