سرگذشت خودنوشت سید علی علامه فانی

ناصرالدین انصاری

کتاب شیعه » بهار و تابستان 1390 - شماره 3

چکیده:

این گفتار زندگینامه خودنوشت علامه فانی(1323‌- 1409‌ قـمری‌)اسـت.او پس از تـحصیل در اصفهان به نجف هجرت کرد و آثار فراوانی نگاشت.

اشاره

مرحوم آیـة اللّه حـاج سید علی علامه فانی اصفهانی،یکی از علمای بزرگ حوزۀ علمیه قم و از مراجع تقلید بود.فقید سعید پس از تحصیل در حوزه‌ فخیم و قویم اصفهان،در 1362 ق به نجف اشرف هجرت گزید و از محضر آیات عظام:

سید ابـو الحسن اصفهانی،شیخ محمد کاظم شیرازی و سید عبد الهادی شیرازی بهره‌های فراوان برد و علاوه بر‌ آن‌ به تدریس فقه و اصول و کلام هم اشتغال داشت.که بسیاری از فاضلان نامی نجف از شاگردان وی هـستند.مـانند حضرات آقایان(مرحومین):1

1.سید عبد العزیز طباطبایی

2.سید محمود دهسرخی اصفهانی‌

3.سید‌ محمد علی صادقی اصفهانی-که بسیاری از تقریرات درس ایشان را نگاشته است-.

4.سید محمد برهانی

5.سید محمد جزائری

6.شیخ مـحمد مـهدی شمس الدین

7.شیخ محمد صادق جعفری

8.شیخ‌ محمد‌ صادق سعیدی کاشمری

9.شیخ محمد باقر محمودی

معظم له،در ماه رجب سال 1393 ق،دراثر اخراج ایرانیان از عراق،نجف اشرف را ترک کرد و به قـم آمـد و به تدریس‌ و تألیف‌ پرداخت‌ که برخی از شاگردانش عبارتند‌ از‌ حضرات‌ آقایان:

1.سید نور الدین شریعتمدار جزایری

2.سید محمد حسینی کوهکمری

3.سید محمد علی طبسی حایری

4.سید محمد باقر بنی سـعید لنـگرودی‌

آنـ‌ مرحوم‌،در نجف اشرف با عـموهایم حـضرات:شـهید حاج‌ شیخ‌ احمد انصاری و حاج شیخ محمود انصاری قمی و در قم با پدرم حضرت مستطاب آقای حاج شیخ محمد علی انصاری‌،ارتباط‌ قـدیم‌ و قـویم داشـت و درپی مطالعۀ کتاب پدرم محمد صلّی اللّه علیه‌ و آله پیغمبر شناخته‌شده چـنین نـگاشت:

بسم الله الرحمن الرحیم

جناب مستطاب فاضل دانشمند،الهام‌شدۀ خداوند آقا شیخ محمد‌ علی‌ انصاری‌(دام توفیقه العالی)السلام علیکم و رحـمة الله و بـرکاته.

خـداوند شما و برادران‌ عزیزتان‌ را،که شمشیرهای برنده تشیع هستید،از آفات دهـر و چشم زخم حسودان محافظت فرماید.

کتاب شریف‌ محمد‌(ص)پیغمبر‌ شناخته‌شده را آقای اخوی مکرمتان2(دام بقاؤه العالی)هدیه فرمودند،مـقداری از‌ آنـ‌ را‌ مـطالعه کردم.از طرز نگارش و متانت مطالب و فرم بیان حقائق،از آن جناب مکرم‌ مـتحیر‌ شـدم‌ و به جای ابراز احساسات و تقدیر و تشکر از زحمات عالیه،به غیرتمندان اسلامی سفارش به‌ مطالعه‌ آن می‌نمایم و در ایـن شـب قـدر 19 رمضان المبارک 1389 که شب پرفضیلتی‌ است‌ از‌ درگاه ایزد منّان طول عمر و نـاصر الدیـن انـصاری توفیقات فراوان برای شما مسألت می‌نمایم‌.

نجف‌ اشرف.علی الحسینی الاصفهانی العلامة الفانی

مـعظم له،پس از یـک دوره بـیماری‌،در‌ 76‌ سالگی،پیش از ظهر روز دوشنبه 23 شوال 1409(8 خرداد 1368 ش)بدرود حیات گفت و پیکر‌ پاکش‌ روز سه‌شنبه 24 شوال،پس از تـشییع بـاشکوه و نماز مرحوم آیة الله‌ گلپایگانی‌،در‌ یکی از حجرات صحن بزرگ حرم مطهر حضرت فـاطمه مـعصومه بـه خاک سپرده شد.

نسخه‌ دست‌نویس‌ این‌ خودنوشت نزد صدیق محترم، دانشمند مکرم حجة الاسـلام و المـسلمین آقای حاج شیخ‌ هادی‌ نجفی اصفهانی بود،که دراختیار اینجانب نهاد-و در همین‌جا از لطـف و عـنایتش،سـپاسگزاری می‌کنم.

بسم الله‌ الرحمن‌ الرحیم

الحمد للّه رب العالمین،و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین،أنا‌ العبد‌ الضعیف و الحـقیر النـحیف،المعترف بذنبه و قصوره،السید‌ علی‌ المقلب‌ من قبل والدی بنور الدین المشهور فـعلا‌ بـآیة‌ الله العـلامة الفانی ابن المرحوم المقدس العالم الکامل الحجة السید حسن الیزدی العزّ‌ آبادی‌،المتوفّی فی أصـفهان سـنة 1338‌،المـذکور‌ فی نقباء‌ البشر‌ للمرحوم‌ الشیخ آقا بزرگ التهرانی قدس سرّه‌.

[الولادة]‌

ولدت فی أصـفهان زوال یـوم الخمیس،السادس و العشرین من شهر ربیع الأول‌ سنة‌ 1333.

[أساتیدی]

و شرعت فی المبادی العربیة‌.ثمّ بعد الفراغ مـنها‌ حـضرت‌ عند جماعة من أجلّة علماء‌ أصفهان‌ سطحا و خارجا:

فحضرت القوانین للمحقق القـمی رحـمه اللّه عند جماعة،منهم:

الشیخ محمد‌ الحکیم‌ الخـراسانی(المـتوفّی سـنة 1355)و هذه‌ السنة‌ کانت‌ سنة فوت جمع‌ کـثیر‌ مـن عظماء أهل العلم‌ و زعماء‌ الشیعة.و هذا الشیخ کان من الأوتاد و الزهاد،و کان یـدرّس الأسـفار أیضا،ولکنّی لم أحضر‌ عنده‌ للفـلسفة

و حـضرت فرائد الشـیخ الأعـظم الأنـصاری‌ عند‌ المرحوم السید‌ مرتضی‌ الخراسانی‌.

و مـتاجر الشـیخ عند السید‌ المقدس الورع آیة الله السید محمد النجف آبادی(المتوفّی سنة 1358)و کذلک الکـفایة بـجزئیها و قسما‌ من‌ خارج الفقه عنده.

ثـمّ حضرت خارج‌ الأصول‌ و الفـقه‌ و الفـلسفة‌ و الکلام‌ و التفسیر عند المحقق‌ الزاهـد‌ آیـة الله العظمی المیر سید علی النجف آبادی المتوفّی 13 صفر المظفر سنة 1362 القمریة، المذکور‌ فـی‌ نـقباء‌ البشر،و لازمت أبحاثه الدقیقة الجـامعة ثـلاث عـشر‌ سنة‌ إلی‌ أنـ‌ تـوفّی‌(قدس‌ الله نفسه).

[الهجرة إلی النـجف الأشـرف]

فها جرت من أصفهان فی تلک السنة بعد وفاة الأستاذ إلی النجف الأشرف و وصلت إلیـها فـی العشر الأوّل من الربیع الثانی‌،و اشتغلت بـتدریس الفـقه و الأصول خـارجا و فـی أیـام التعطیل بالابحاث المختلفة،نـظیر التفسیر و الکلام و البحث عن المتن و الحواشی لعروة الوثقی و نحو ذلک.

[تألیفاتی]

و قد برز من تقریرات أبـحاثی دورة الأصـول کاملة‌،نعم‌ البحث الأصولی لم یکن.مـنحصرا بـدورة واحـدة،

و طـبع مـن الأصول[1]مباحث الألفـاظ فـی مجلدین؛و أما الأصول العلمیة فهی أربعة أجزاء:القطع و الظن و البراءة و الاشتغال و لا ضرر و الاستصحاب و قواعد أخری‌ و هـی‌ فـی طـریقها إلی الطبع[2]و أمّا الفقه فطبع منها خمسه أجـزاء (و هـی عـلی ضـوء الشـرائع)فـی سنین أولیها سنة 1382 الهجریة و الثانیة سنة‌ 1385‌[3]و لنا فی الفقه الإجارة‌ مطبوعة[‌4] و الصلاة و هی سبعة أجزاء و طبع منها خمسة،و بقیت اثنتان و تطبع إن شاء الله[5]و جملة أخری من مـباحث الفقه و هی کثیرة کالأمر بالمعروف و النهی‌ عن‌ المنکر و هو مطبوع[6] و‌ الخمس[‌7]و الزکاة[8]و الوصایا و القرعة[9]و المکاسب علی نهج الشیخ الأنصاری إلی بحث الفضولی[10]و طبعت لنا رسالة فی الجبر و الاختیار مرّتین:الأولی سنة 1375،و تـرجمها إلی الفـارسیة الفاضل‌ البارع‌ السید نور الدین الجزائری[11] و رسالة أخری فی الکبائر و الصغائر،و ترجمها إلی الفارسیة الفاضل المذکور أیضا[12]و طبعت لنا حاشیة علی رسالة وسیلة آیة الله الزعیم الأوحد الأصفهانی مرّتین‌:الأولی‌ سـنة 1380‌ بـعد وفاة المرحوم السید البروجردی[13]و حاشیة علی صراط النجاة له[14]و لنا قبسات العقول‌ فی الفروع و الأصول، فارسیة طبعت سنه 1375،و عرّبتها و طبعت،و ترجمها إلی‌ اردو‌ العـلامة‌ السـید صفدر حسین النقوی و طبع التـرجمة فـی پاکستان،و طبعتها مرة أخری فی إیران،و قد ترجمت باللغة الفرانسویة[‌‌‌15‌]و لنا ترجمة نصایح الهدی للمرحوم البلاغی و طبعت مرّتین:الأولی سنة 1370 بأصفهان[‌16‌]و‌ اما الرسائل العملیة فـهی بـلغات ستّة(1)الفارسیة و طبعت ثـلاث مـرّات:أولیها سنة 1382(2)و العربیة و طبعت‌ سنة 1384(3) و الإنکلیزیة و طبعت ثلاث مرّات،و الطبعة الأخیرة.منقحة بحمد الله(4)و الفرانسویة و طبعت‌ مرة بافست و أخری ب‍‌ (کمپیوتر‌)و هی فی طریقها إلی الطبع(5)و اردو و طبعت(6)و بلتی[7]و لنا مناسک الحج بـتلک اللغـات المذکورة علی نهج المذکور،و لخّص رسالتنا الفاضل الموفق سید محمد قمر عباس زیدی بأردو و الثقة الجلیل الحاج‌ السید ناصر الدین الرضوی بالعربیة[18]و أما الجواب عن الاستفتاءات باللغات الثلاثة(الفارسیة،العـربیة،اردو)فـهی کثیرة جـدا نسأل الله التوفیق لجمعها[19]و لنا حول القرآن بالعربیة طبعت سنة‌ 1399‌ و ترجمها إلی أردو فضیلة الحاج الشیخ روشن علی الهندی و بـقیت منتظرة للطبع[20]و خمسون مسألة جوابا عن أسئلة مختلفة من الورع المهذب الشـیخ مـبارک البـحرانی و طبعت[21]و رسالة‌ مسماة‌ بتحفة الجواهر جوابا عن أسئلة وجهها إلینا الفاضل الثقة میرزا أحمد الداودی[22]و رسالة فـی ‌ ‌ردّ اتـّهام ابن عباس بالاختلاس ألّفتها جوابا عن السؤال عن أحوال ابن عباس‌ جاء‌ مـن البـحرین مـن المهذب الحجة الشریف الحاج السید العلوی الغریفی البحرانی،طبعت سنة 1398[23]و رسالة فی علم الإمام عـلیه السّلام ألّفناها لیلة واحدة بتوفیق من الله تبارک‌ و تعالی‌ سنة‌ 1365 و هی غیر مطبوعة إلیـ‌ الآن[‌24‌]و لنا حاشیة عـلی عـروة الوثقی للسید الطباطبائی الیزدی فی جزئین:قسم العبادات طبعت سنة 1392 و قسم المعاملات طبعت أیضا[25‌]و‌ لنا‌(رسالة)حول الإرادة،جوابا عن سؤال الحجة التهرانی‌ الحاج‌ میرزا جواد آقا المقیم فی خراسان[26]و لنا بـیان الخیانة؛ردّا علی أحمد امین المصری و اتّهاماته علی الشیعة[‌27‌]و‌ رسالة فی البداء عند الشیعة،طبعت سنة 1394 بأمر من‌ بعض أفاضل النجف الأشرف،و ترجمها إلی الفارسیة الفاضل الحاج السید محمد باقر بنی سعید[28]و لنـا رسـالة‌ تنزیه‌ الصفوة‌،ردّا علی القائل بتزویج آدم علیه السّلام أبنائه من بناته[29‌]و‌ لنا شعائر الحسینیة،و ترجمت بأردو مرّتین و بالفارسیة مرّات و طبعت جمیعا[30] و لنا فقه الرجال قرره الفاضل‌ السید‌ علی‌ المکی اللبنانی[31] و لنـا قـسم من النکاح بقلم العلامة الشیخ علی العفی‌ بجبل‌ عامل‌ لبنان[32]و لنا أرجوزة 14 معصوم علیهم السّلام بالفارسیة، طبعت مرّتین[33]و‌ لنا‌ رسالة‌ فی الذباحة،تامة[34]و رسالة فی الوصایا،تامة[35]و رسالة فـی القـرعة‌،تامة[‌36]و رسالة فی الخمس،الاستدلالی[37]و لنا دیوان شعر باللغة الفارسیة‌ فی‌ المواعظ‌ و الحکم و مدائح و مراثی محمد و آله علیهم السّلام فی طریقه إلی الطبع[38]و رسالة‌ فی‌ جوائز السلطان،تامة[39]و رسالة فی عـدم تـحریف القـرآن المسماة بغایة البیان‌ لم‌ تـطبع‌ [40]و لنـا رسـالة فی احکام البنوک[41]و لنا جملة من الرسائل فی أبواب‌ الفقه‌،غیر تامة کالصوم و القضاء و الحج[42 و 43] و لنا کتابان آخران بقلم بعض‌ الهـاشمیات‌ طـبعا‌:الاوّل:زن از دیـدگاه شریعت اسلام،و الثانی بینش کلی امام علیه السـّلام تـعنی علمه علیه‌ السّلام[‌44‌]و لنا ترجمة خطبة الزهرا علیها السّلام،مطبوعة[45] و لنا ترجمة تقویم‌ المحسنین‌ طبعت فی أوائل قرآن،مطبوع [46]و لنـا رسـالة فـی العرفان سمیناها السیر إلی الله باستدعاء‌ من‌ الثقة الشریف الحاج السید مـرتضی مستجاب الدعواتی (مستجابی)[47]و لنا مناسک‌ باللغة‌ الفارسیة مفصلة جدّا حاویة لفروع کثیرة(وفّقنا‌ الله‌ بطبعها‌).

و لنا فی التـفسیر،[48]تـفسیر سـورة الحمد[‌49‌]و تفسیر سورة محمد صلّی اللّه علیه و آله[50]و تفسیر سورة الجمعة‌،کـلّها‌ تـامة[51]و تفسیر سورة‌ الفتح‌،غیرتامة[52‌]و‌ لنا‌ الفوائد الرجالیة و المعارف العلویة غیر تامتین[‌54‌]و رسالة فی صحة القول بـصحة مـا یـصحّ عن أصحاب الإجماع بقلم‌ الفاضل‌ الشیخ نور محمدی و أخری له،و لخّصناهما‌ فی ضـمن الجـزء الثـالث‌ من‌ الطهارة،المطبوع.و اما الیتم و معاداة‌ الأقرباء‌ و اختلاس بعضهم حقوقنا المشروعة و تهم الحساد و تـوافر الأسـقام و تـوارد الآلام و موت الأحبّة و الأرحام‌ فهی‌ ممّا لابدّ من ترک ذکرها‌ فی‌ الترجمة‌،و المشتکی من الأحـزان‌ إلیـ‌ الله تبارک و تعالی،أنّه‌ خیر‌ موفق و معین.و الحمد لله ربّ العالمین،و قد أبیت عن تـرجمة حـیاتی سـنین إلی أن‌ زاد‌ الطلب و کثر الإلحاح، فامتثلت أوامر الأعزة‌ و أجبت‌ نداء الأحبّة‌،و صلّی‌ الله‌ علی مـحمد و آله الطـاهرین‌،و لعنة الله علی أعدائهم إلی یوم الدین.

پانوشت

(1).شرح‌حال تمام این بزرگان را در کتاب‌«اختران‌ فـضیلت»نـگاشته‌ام.

(2).شـهید بزرگوار آیة الله‌ حاج‌ شیخ‌ احمد‌ انصاری‌.