مروری بر مبارزات فرهنگی آیت‌الله بروجردی در دوران پهلوی

مروری بر مبارزات فرهنگی آیت‌الله بروجردی در دوران پهلوی نویسنده: مرجان برهانی   شهر قم با ورود آیت‌الله بروجردی و نضج گرفتن ریاست دینی ایشان بر حوزه علمیه جایگاه ویژه‌ای یافت و ضرروت ایجاد تحولات عمده‌ فرهنگی و علمی در آن به‌طور خاصی احساس شد. با اقدامات آیت‌الله بروجردی چشم‌انداز فکری حوزه‌ و فرهنگی شهر قم متحول و بهبود زیادی در آن حاصل شد. آیت‌الله بروجردی در حوزه‌های علوم دینی اصلاحات درخور توجهی را در زمینه‌های گوناگون به عمل آورد. وی با اجرای اصلاحات موردنظر خود، پایه‌های حوزه‌ی علمیه را مقتدرانه پی‌ریزی کرد و امکان حضور و فعالیت آن را در تحولات بعدی میسر ساخت. ایشان با مبانی و عناصری که فراهم ساخت و روش‌هایی که ابداع کرد، دستگاهی پدید آورد که به‌طور قابل توجهی ممتاز بود. حوزه علمیه قم و آیت‌الله بروجردی مرجع تقلید بزرگ شیعه در عرصه‌های مختلفی به مقابله با حکومت پهلوی پرداخت؛ ازجمله در حوزه‌ی مسائل فرهنگی نیز در مواقع لزوم، به مخالفت با طرح‌های فرهنگی حکومت که مغایر با دین و ارزش‌های معنوی بود، می‌پرداخت. در ادامه به نمونه‌هایی از این مقابله و مبارزه فرهنگی اشاره می‌شود.   1- تغییر رسم الخط فارسی نخستین مواجهه‌ آیت‌الله بروجردی با رژیم پهلوی در حوزه­ فرهنگ در دوران پیش از زعامت حوزه، تغییر رسم الخط فارسی بود. بهانه‌ی شاه این بود که رسم‌الخط فارسی، در کتابت و چاپ موجب اشتباه می‌شود و سردرگمی خوانندگان و پژوهشگران رادرپی خواهد داشت. به علاوه با زبان بین‌المللی (انگلیسی) تطابق ندارد؛ لذا یک فارسی­ زبان در فراگیری دانش‌های موجود در جهان غرب، به مشکل برمی­خورد. بنا به تشخیص شاه و مشاوران وی، لازمه‌ رفع این مشکل، تغییر رسم الخط فارسی بود.آیت‌الله بروجردی وقتی متوجه این امر شد، فرمود: «هدف اینان از تغییر خط، دورکردن جامعه ما از فرهنگ اسلامی است. من تا زنده‌ام، اجازه نمی‌دهم این کار [را] عملی کنند، به هر جا که می‌خواهد منتهی شود.» موضع سخت ایشان باعث شد که رضاشاه نتواند در ایران به تقلید از همسایه ترک خود، خط را تغییردهد.   2- قانون تعلیمات دینی قانون تعلیمات اجباری در سال 1321 شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید، اما اجرای آن تا سال 1325 به تأخیر افتاد. روزنامه کیهان مورخه‌ی 1325/11/19 از قول دکتر شایگان وزیر فرهنگ، اجرای قانون تعلیمات اجباری را اعلام کرد. آیت‌الله بروجردی طی پیامی از حجت‌الاسلام فلسفی خواست که ضمن ملاقات با شاه از وی بخواهد که تعالیم دینی را هم در کنار تعلیمات ابتدایی بگنجاند. آقای فلسفی، شاه را در کاخ مرمر ملاقات و پیغام آیت‌الله بروجردی را منتقل کرد. شاه نیز با این امر موافقت کرد و برای اجرای آن به وزیر فرهنگ، دستور داد.   3- ممانعت از رژه‌ی دختران آیت‌الله در خصوص کشف حجاب، همپای سایر روحانیون به مقابله پرداخت. ایشان در یکی از ملاقات‌های خود با شاه به او تذکر داد که مسائل اسلام را رعایت کند. آیت‌الله پس از اینکه عکس‌هایی را که از خانواده محمدرضاشاه پهلوی با لباس نامناسب مشاهده کرد، دیگر اجازه‌ی ملاقات با شاه را نداد و رابطه‌اش را قطع کرد. در زمان دولت اقبال نیز واقعه‌ای رخ داد که واکنش آیت‌الله را برانگیخت. ماجرا از این قرار بود که به مناسبت روزآزادی زن‌های ایرانی از قید اسارت (کشف حجاب) در 17 دی‌ماه، طبق بخشنامه‌ای مقرر شده بود که تمامی دختران دبیرستانی مدارس موظف‌اند با شورت و بلوز سفید رژه بروند. انتقال این خبر به آیت‌الله بروجردی که باحضور فرماندار، رئیس شهربانی و شهردار قم به خدمت ایشان مصادف شد، او را به شدت عصبانی کرد: «مملکت را برای این می‌خواهند که دختران مردم را به زور در این سرمای سرد به خیابان­‌ها بکشانند و آنها را آن­طور نشان بدهند و بگویند اینها از قید اسارت آزادشده‌اند. چه اسارت و چه آزادی؟ بی‌بندوباری و این نحوه عمل‌ها آزادی است، و رهایی از قید اسارت است؟ چرا دست برنمی‌دارند؟ چرا این همه مردم را اذیت می‌کنند؟» ایشان افزود: «این یکی دو روز که چنین اعلانی شده است آن قدر به وسیله‌ی تلفن و تلگراف و طومار به من مراجعه کرده‌اند که هرطور شده جلو این کار گرفته شود، و من نمی‌دانم به چه کسی بگویم، هیچ‌کس عمل نمی‌کند، همه دروغ می‌گویند. مملکت را برای مردم نمی‌خواهند، همه‌اش حرف است. برای این کارها می‌خواهند». فرماندار و رئیس شهربانی با مشاهده‌ی ناراحتی آیت‌الله به ایشان عرض کردند که می‌توانند در ملاقات هفتگی خود با مرکز، عصبانیت ایشان را در خصوص این قضیه منعکس نمایند. آیت‌الله بروجردی با صدای رسا فرمود: «بله، بگویید، بگویید، می‌گوید من دیگر مأیوسم و کار به شما ندارم. این چه وضعی‌است که برای دختران مردم به وجود آورده‌اید؟ بگویید فلانی ناراحت است. کاری برای مملکت نمی‌خواهید بکنید. دروغ می‌گویید. نمونه‌ی کارشان هم همین است که در این هوای سرد دستور داده‌اید که دختران رژه بروند، رژه‌ی دختران چه دردی از دردهای مملکت چاره می‌کند، جز بی‌عفتی و بی‌آبرویی در برابر نگاه بیگانه...» شبِ پیش از 17 دی بود که جراید نوشتند: «به واسطه‌ی سردی هوا رژه‌ی دختران در خیابان­هادر روز 17‌ دی لغو شده است»  

هم‌رسانی

---

مطالب مرتبط