گفت‌وگو با آیت‌الله یوسف صانعی

سیره‌ی پسندیده‌ی علمای گذشته فراموش شده است

با سپاس و تشکراز محضر حضرت عالی که قبول زحمت فرمودید و مصاحبه با مجله را پذیرفتید. خواهشمند است شرحی کوتاه از زندگی علمی و سیاسی خود داشته باشید.

بسم الله الرحمن الرحیم. از شما دوستان و عزیزان مجله حوزه به خاطر لطفی که کرده‌اید و ترتیب مصاحبه را داده‌اید متشکرم. اینجانب در سال 1316 ه.ش. در روستای نیک آباد جرقویه از توابع شهر اصفهان متولد شدم. پدرم، مرحوم حجت الاسلام و المسلمین شیخ محمدعلی، عالمی مومن، متعبد و خدمتگزار بود. سال 1325 پدرم مرا و اخوی مکرم جناب آقای شیخ حسن صانعی را برای تحصیل به حوزه علمیه اصفهان آوردند و مشغول به تحصیل شدیم .

لطفاً اوضاع و شرایط حاکم بر حوزه علمیه اصفهان را در دوره‌ای که حضرت‌عالی در آن حوزه مشغول به تحصیل بودید بیان بفرمایید.

متاسفانه به خاطر شرایط خاصی که در آن دوره وجود داشت، وضعیت حوزه مناسب نبود؛ جوانان گرایشی به فراگیری علوم دینی نداشتند. این حالت دامنگیر بزرگان و آقازادگان آنان هم شده بود و بیشتر به دیگر کارها گرایش داشتند. شرایطی حاکم شده بود که حتی اگر افرادی مانند پدر ما اقدام به فرستادن فرزندانش به حوزه علمیه می کرد و آنان را به فراگیری دانش دینی تشویق می‌کرد مورد اعتراض واقع می‌شد. مردم روی خوشی به طلاب و حوزه‌ها نشان نمی‌دادند و طلاب برای ادامه تحصیل، نه تنها مورد تشویق قرار نمی‌گرفتند که از طرف عموم طبقات ملامت می‌شدند.

مدارس علمیه خالی از طالبان علم بود. ذخائر عظیم حوزه به خاطر سیاست ضد فرهنگی و ضد دینی رژیم منحوس پهلوی در حال نابودی بود. حوزه اصفهان که در روزگار گذشته عظیم‌ترین حوزه تشیع بوده و چندین هزار طالب علم در آن به تحصیل اشتغال داشته‌اند و دارای کتابخانه‌های غنی همچون: کتابخانه مجلسی اول و دوم، کتابخانه صاحب بن عباد و.. بوده است، به سبب سیاست‌های غلط، درهم فرو رفته بود. یادم هست که برخی از کتاب‌های این کتابخانه‌ها در دوشنبه بازار به فروش می‌رسید! در چنین احوالی، تنها مشوق ما مرحوم پدرمان بود.

مقدمات را نزد ادیب بزرگوار، مرحوم معلم حبیب‌آبادی، نویسنده کتاب مکارم الاثار فرا گرفتم .این مرد بزرگ که در ادبیات بی‌نظیر بود برای امرار معاش خود در کتابخانه شهرداری کتابداری می کرد و روزی هشت ریال حقوق می‌گرفت. بعدازظهرها هم تدریس می‌کرد. بخشی از مغنی را هم نزد استاد بزگوار آیت‌الله حاج شیخ عباس‌علی ادیب خواندم .

اما اداره تشکیلات حوزه اصفهان: حوزه اصفهان دارای تشکیلات و مدیریتی نبود. مرحوم آیت‌الله حاج آقا رضای خراسانی شهریه‌ای در حدود پنج تومان به طلاب می‌داد که یک‌سری شرایط گذاشته بود؛ از جمله [این‌که] شهریه گیرنده بیش از 18 سال سن داشته باشد که این شرط در وضعیت فرهنگی آن زمان بی‌تاثیر نبود. معمم باشد. از طلاب شب‌خواب مدرسه باشد. حداقل پایه تحصیلاتش لمعتین باشد و.. بزرگوار دیگری بود به نام مرحوم آیت‌الله حاج شیخ ابوالفضل پشمی که مرد بی‌آلایش و بافضیلتی بود. از طرف ایشان و مرحوم کازرونی، حواله نان به طلاب ساکن مدرسه کاسه گران داده می‌شد. این بود کل تشکیلات مالی و به اصطلاح اداری حوزه اصفهان؛ واضح است که این امور را نمی‌شود گفت تشکیلات .ازاین برنامه مالی بسیاری از طلاب جوان محروم بودند و این امر ضربه شدیدی به فرهنگ دینی در آن زمان وارد کرد و بسیاری از طلاب خوش‌استعداد ازادامه تحصیل بازماندند.

گویا حضرت‌عالی یس از گذراندن بخش اعظم دروس مقدماتی راهی حوزه علمیه قم شده‌اید. لطفاً از این مقطع تحصیلی خود برای ما سخن بگویید.

بله، من در سال 1330 به حوزه مقدسه قم آمدم و دوره مقدمات را در این حوزه تکمیل کردم .بخش عمده‌ای از سطح را نزد مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالجواد جبل عاملی فرا گرفتم؛ از جمله: کفایتین و مقداری از مکاسب. آن مرحوم استاد بسیار دقیقی بودند و نسبت به انقلاب فرد مثبتی بود و به امام فوق‌العاده احترام می‌گذاشت .بسیاری از بزرگان فعلی در درس ایشان شرکت می‌کردند؛ از جمله: آیت‌الله رضوانی، آیت‌الله محمدی گیلانی و شهید بزرگوار آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی .

قوانین را نزد آیت‌الله حاج آقا موسی صدر خواندم. برخی از دوستان از ایشان تقاضا کردند که مکاسب را تدریس بفرمایند. ایشان قبول نفرمودند و در سر درس فرمودند: ازاین قضیه‌ای که برای من پیش آمده و برخی از دوستان از من خواسته‌اند که مکاسب بگویم، شدیداً متاثر شدم که وضع به جایی رسیده است که به من می‌گویند: مکاسب بگو! مکاسب را باید جناب آقا شیخ عبدالجواد عاملی بگوید، نه من .

بخشی از رسائل و مکاسب را خدمت آیت‌الله مشکینی و بخشی از مکاسب و منظومه را خدمت دیگر اساتید حوزه علمیه فرا گرفتم .

با این که مرحوم حاج شیخ جواد جبل عاملی توان تدریس خارج را داشتند، ولی بنا به گفته خودشان و شاگردان آن مرحوم، ایشان در دوران تدریس هم خود را در تدریس سطوح عالیه به کار می‌برند و در همین عرصه به تربیت شاگرد می‌پردازند؛ شیوه‌ای که امروز در حوزه‌های علمیه متروک است و اساتید باتجربه توقف چندانی در مراحل پایه و اولیه نمی‌کنند و سریعاً پا فراتر می‌نهند. آیا به نظر حضرت‌عالی این شیوه در درازمدت اثرات سوئی بر حوزه های علمیه نخواهد گذاشت؟

بله، متاسفانه فرهنگ ما این‌گونه شده است. معیارها تغییر کرده است. آن روزگار تدریس خوب و پروراندن شاگرد ارزش داشت. این آقا چه تدریس بکند و آن آقا چه چیز مطرح نبود، بلکه رشد استعدادها مطرح بود. در اصفهان آقایی بود به نام آیت‌الله سید احمد مدرس. آن مرحوم حدود 25 دوره لمعه تدریس کرده بود. مرحوم آیت‌الله حاج شیخ محمدحسن عالمی هم سالیان متمادی لمعه تدریس می‌کرد. سیره علمای گذشته این بود که در دانشی مهارت پیدا می‌کردند و سالیان طولانی به تدریس آن مشغول بودند اما متاسفانه امروز این سیره پسندیده فراموش شده است .

شیوه تدریس و ویژگی‌های درسی بزرگانی که در درس خارج از محضرشان بهره برده‌اید را لطفاً بیان بفرمایید.

نخستین حوزه درسی که من در سطح خارج در آن شرکت کردم، حوزه درس مرحوم حضرت آیت‌الله العظمی بروجردی بود. من مفتخرم که موفق شدم حدود نه سال در درس فقه و اصول حضرت امام شرکت کنم. امام دارای ابتکار بود و با سبک خاص خودشان به بحث وارد و خارج می شدند. روش ایشان در ارائه و عرضه مطالب به نحوی بود که شاگرد وادار به کار می‌شد؛ شاگرد ناگزیر بود که به منابع مراجعه کند.

مجله‌ی حوزه، شماره‌ی 40 یوسف صانعی

هم‌رسانی

---

مطالب مرتبط