توجه ویژه حاج شیخ عبدالکریم به نویسندگان متعهد و رعایت اخلاق پژوهش

11 اسفند 1401

سید عباس رضوی

توجه ویژه حاج شیخ عبدالکریم به نویسندگان متعهد و رعایت اخلاق پژوهش

مرحوم سید عبدالحسین شرف الدین

حاج شیخ عبدالکریم حائری، رساله و کتاب را از مهم ترین پیام رسانی می شمرد و اثرگذاری آن را از سخنرانی، کم تر نمی دانست او طلاب فاضل را برمی انگیزاند که اندیشه ها و مقوله های مورد نیاز دینی را بنگارند و در دسترس مردم قرار دهند. افزون بر آثار مثبت تبلیغی و پیام رسانی رساله و کتاب، نوشتن را سبب شرح صدر و باز شدن فکر و تمرکز در یافته ها می دانست. (یادنامه آیت الله اراکی/581.)

حاج شیخ، هر نوشته و رساله را نمی پسندید. نوشته ای را مفید می دانست که مستند و تحقیقی باشد. استوار و متین نوشته شده باشد، گرهی را بگشاید و ادیبانه، روان و گویا باشد. او نسبت به نوشته های خود، دقت و وسواس داشت، تا از گزافه گویی و ادعاهای غیر مستند و مطالب عوامانه و غیر عقلانی به دور باشد و حشو و زواید و تکرار در آن راه نیابد و هماره، رساله های خود را اصلاح و بازبینی می کرد. مؤسس حوزه، نقل درست مدارک تاریخی، بویژه احادیث و سیره معصومین را مهم می شمرد. و خود در این باره خبره فن و حدیث شناس بود. در نقل روایتها دقت می کرد. و حتی در ثبت وقایع تاریخی و گزارش کرامتها و معجزات اولیاء، سخت می گرفت و بر این نظر بود که باید در نقل رویدادهای تاریخی هم، روی روایت کننده دقت شود که آیا شرایط را دارد یا خیر; مانند عدالت و وثاقت.

او حکایت حاج علی بغدادی را، مبنی بر دیدن امام زمان(ع) که استادش محدث نوری نقل کرده، از آن رو می پذیرد که راوی خبر، عادل و ثقه است و واجبات مالی خود را می پرداخته است:

«انه عادل ثقه، هو ثقة عدل معروف باداء الحقوق المالیه….»( القرآن والعقل، سید نورالدین عراقی، ج1/564)

و نیز از آن روی، بر ماجرای کرامتی که در مجلس عزای امام حسین(ع) در روستای سره بندی اراک روی داده، مهر صحت نهاده که راوی رویداد، میرزا مهدی سره بندی، در نظر او عادل و مورد اطمینان بوده است.( الکلام یجر الکلام، ج1/137.)

او این دقت و وسواس را نسبت به نوشته های دیگران نیز از نظر دور نمی داشت. او، با این که در درس صلات استادش، فشارکی شرکت داشته است و تقریرات خلل او را نوشته بود. و از ایشان نیز رساله ای درباره خلل در نماز به جا مانده بود، ولی چون استادش آقای فشارکی آن را بازبینی نکرده بود و از او اجازه نشر دریافت نکرده بود، حاضر نشد آن را چاپ کند و نشر دهد:

«شخصی، از آقای حاج شیخ خواست که: رساله خللِ استادشان را به طبع برسانند و چاپ کنند. ایشان صریح و به طور جَزم فرمودند: نه. چون کسی که چیزی می نویسد، گاهی برای باقی ماندن و یادگار می نویسد و گاهی سر دستی یادداشت می کند و کتاب استاد چنین است. ایشان آن را برای یادگار ننوشته و شاید راضی نباشد که چاپ شود.» (مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی; آیت الله مؤسس، علی کریمی جهرمی/44)

در ادامه نگاهی خواهیم داشت بر توجه ویژه حاج شیخ به برخی فضلا و شاگردان حوزه که دارای ویژگی های مثبت در امر پژوهش بوده اند و به همین دلیل مورد عنایت ویژه آیت الله موسس بوده اند:

الف. محمدرضا اصفهانی: حاج شیخ عبدالکریم، به نوشته های محمدرضا اصفهانی علاقه نشان می داد و آنها را می ستود. زیرا وی، عالمانه می نوشت و نثری زیبا و ادبی داشت. پژوهشهای او نو و درخور استفاده برای اهل علم و صاحب نظران بود. نوآور و اهل ابتکار بود. یکی از عوامل توفیق او در استنباطهای فقهی، چیرگی او بر ادبیات عرب بود. او با زوایای ادبی و فنون فصاحت و بلاغت عصر نزول و نیز ادبیات عرب در عصر خود، از شعر و نثر، آشنا بود و در این جهت با بزرگترین ادبای معاصر خود، همسنگ و هم ردیف به شمار می آمد و بسیاری از ادبای عراق، او را به عنوان استاد این رشته ستوده اند. علامه امینی، او را با شاعر بزرگ سده چهارم، مهیار دیلمی، مقایسه کرده است.

ب. محمدعلی مدرس تبریزی، مؤلف کتاب وزین ریحانةالادب از پژوهشگران مورد علاقه حاج شیخ بود. وی، در دانش تاریخ و تراجم تخصص داشت و آثار سودمندی نگاشت و به جامعه علمی و فرهنگی ایران عرضه کرد، از جمله: قاموس معارف، فرهنگ نوبهار و ریحانةالادب. مدرس تبریزی، در دانش فقه نیز صاحب نظر بود. از نوشته های فقهی او کتاب کفایةالمحصلین، در شرح کتاب تبصره علامه حلی است. اهل نظر بر این عقیده اند که در میان شرحهای گوناگون تبصره، کفایةالمحصلین، از بهترین آنان است. حاج شیخ بر این کتاب تقریض نوشته و جایگاه بلند علمی مؤلف آن را ستوده است.

ج. امام شرف الدین: نوشته های دقیق، سنجیده، بی پیرایه و بیدارگرانه و مستند سید شرف الدین عاملی، مورد پسند حاج شیخ عبدالکریم بود. سید شرف الدین پخته می نوشت و از سر درد و نیاز و ضرورت و تکلیف قلم اش هدایت گر و انسان پرور بود. آن عالم مرزبان دین در خطه شامات، نیازهای فرهنگی و اجتماعی مسلمانان را به درستی می شناخت و برای احیای میراث اسلام و تشیع و بیدار کردن مردم از خودفراموشی و اقطاع فرهنگی و زدودن چهره غربت از مکتب اهل بیت و فرزندان پیامبر(ص) قلم به دست گرفت.

به عقیده او، که به درستی آن را ثابت کرد، دفاع از مکتب انسان ساز اهل بیت، عین دفاع از وحدت و فراخوانی به دعوت است. در این نگاه اگر اهل بیت و تعالیم وحیانی آنان، محور قرار بگیرد، کسی راه تفرقه و پراکندگی را نخواهد پویید.

او، با نثری شورانگیز، مهربانانه و منصفانه و دور از واژه ها و جمله های آزاردهنده، راه وحدت را هموار ساخت و پرده های جهل را کنار زد.

سید شرف الدین در سفر به مصر، باب گفت وگوی دوستانه و مکاتبات دوجانبه با بزرگان اهل سنت، بویژه شیخ سلیم بِشری، بزرگ الازهر را گشود و نخستین بنای سترگ و چشم نواز را به نام المراجعات، پی ریخت که بی گمان به خاطر استواری و شالوده ریزی محکم و دقیق، از هر گزندی به دور خواهد بود.

شرف الدین در سال 1350ق. وارد قم شد و مورد استقبال گرم و پرمهر حاج شیخ عبدالکریم قرار گرفت.( آثار الحجه، ج2/83.) حاج شیخ، ارتباط خود را با شرف الدین، نزدیک و نزدیک تر کرد و در نامه ای از تلاشهای فکری و آثار پربرکت او قدردانی نمود.( سید شرف الدین عاملی، محمدرضا حکیمی/155)

د. علامه محمدجواد بلاغی: حاج شیخ نگارشهای علامه بلاغی را بسیار پرفایده و مفید و به مثابه منشوری می دانست برای معرفی اسلام و تشیع در برابر تهاجم فرهنگی مکتبهای الحادی. در نگاه حاج شیخ، بلاغی بارویی برای دین بود که مرگ او رخنه ای در باروی دین پدید آورد. مرگ او دل حائری را به درد آورد و در حوزه علمیه قم برای شناساندن و بزرگداشت بلاغی، چندین مجلس برگذار کرد.( چهل مقاله/572 به نقل از المدرسة السیاره)

آیت الله حائری شاگردان خود را به یادگیری فنون نگارش و استفاده از قلم و کتاب برای تبلیغ دین تشویق می کرد و نوشته های مفید و سازنده طلاب و فضلای جوان را می ستود.

توجه مؤسس حوزه به اهل قلم و احترام به آنان و بزرگ شمردن قدر و منزلت آنان سبب شد فضلای حوزه، به نگارش روی بیاورند و از معارف اسلامی، آن چه مورد نیاز مردم و جامعه می دیدند، با قلمی خوش و روان، بنگارند و در دسترس مردم قرار دهند. و در این دوره بالندگی و شکوفایی، افزون بر عرضه شدن نوشته های مفید از سوی فضلا و علما و تفسیرهایی بر قرآن، که از آنها یاد شد، طلبه های جوان حوزه هم، برای پاسخ به شبهه های دینی و اعتقادی نسل جوان، دست به کار شدند و به میدان آمدند و رساله ها و کتابهای مفید و اثرگذاری عرضه کردند و به تلاش برخاستند با عرضه کتاب و نوشته های مفید و مستند خود به دفاع از ارزشهای دینی بپردازند و در برابر تهاجم غرب به هویت اسلامی مردم ایران، بایستند.

حوزه سال ۱۳۸۳ شماره ۱۲۶ حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی آیت الله موسس حوزه علمیه صدسالگی حوزه صد سالگی حوزه امام شرف الدین