روایتی از تشييع پیکر آیت‌الله حائرى‌یزدی

سدی که شکسته شد؛ حضور گسترده زنان با حجاب در تشییع جنازه حاج شیخ

9 بهمن 1401

آیت‌الله سیدحسین بدلا در بخشی از خاطراتش، درباره استادش آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی می گوید: حقیر تنها مدت کوتاهى توفیق کسب فیض از محضر مرحوم حاج شیخ را داشتم؛ ایشان عالم بزرگوارى بود که نخست در شهر کوچک اراک، حوزه کوچکى را تأسیس کرده‌اند و پس از آن به تشکیل حوزه گسترده‌ترى به نام حوزه علمیه قم، اقدام نموده‌اند. بعد از فوت ایشان، در درس خارج اساتید دیگر همچون مرحوم آقاى حجت و مرحوم آقا سید محمّدتقى خوانسارى حاضر شدم و عمدتآ هم به فرد اخیر علاقه‌مند بودم.

ناراحتی شیخ عبدالکریم از اوضاع سیاسی کشور

یک بار در اواخر عمر مرحوم حاج شیخ که رضاخان بیشترین فشار را بر روحانیت وارد مى‌کرد، در شب عید فطر به محضرشان رسیدم. فصل زمستان بود و در منزل اندرونى و بیرونى ایشان بسته بود. با این حال، من توفیق درک محضرشان را پیدا کردم. ایشان زیر کرسى نشسته و از اوضاع حاکم بر کشور به شدت ناراحت بودند؛ چون رضاخان اعلام کرده بود که تنها سه الى چهار نفر حق استفاده از لباس روحانیت را دارند: حاج شیخ عبدالکریم در قم، حاج آقاحسین در مشهد، آسید ابوالحسن در نجف و یک فرد دیگر.

ارتحال و تشییع پیکر مرحوم حاج شیخ عبدالکریم

مرحوم حاج شیخ، هنگام عصر، در نزدیکى‌هاى غروب دارفانى را وداع گفت. قصد اولیه دولت بر این بود که همان شب، ایشان را دفن کنند؛ اما علما و مراجع وقت با مهارت خاص نگذاشتند که این امر اتفاق بیفتد و تشییع جنازه و تدفین را به روز بعد موکول کردند. روز بعد هم مأمورین نظمیه وارد صحنه شدند و گفتند که باید جنازه هر چه سریع تر به خاک سپرده شود. باز هم دست‌اندرکاران، به بهانه نبودن کفن و غیبت یک فرد بخصوص، تشییع را تا نزدیک هاى ظهر به تعویق انداختند، تا تعداد بیشترى از مردم باخبر شوند و در مراسم شرکت کنند.

حضور پرشور مردم در مراسم تشییع پیکر آیت الله موسس

خوشبختانه کار به جایى رسید که تقریبآ در شهر قم در آن روز کسى در خانه نماند و حتى عده‌اى از روستائیان اطراف قم که در این فاصله از فوت مرجع بزرگ عالم تشیع مطلع شده بودند، خود را به مراسم تشییع رساندند. زنان عزلت گزیده که تا پیش از آن حتى با روسرى هم اجازه خارج شدن از منازل را نداشتند، با حجاب کامل اسلامى از خانه‌ها بیرون آمدند. هنگام ظهر بود که جنازه مرحوم حاج شیخ عبدالکریم به صحن مطهر حضرت معصومه(س) رسید تا مراحل تشییع و تدفین انجام شود. هنگام عصر هم به مدت دو ساعت در مسجد امام حسن عسکرى(ع) مراسم یادبود و فاتحه خوانى به همین منظور برگزار گردید. شب هم به عنوان مجلس شام غریبان، در مسجد عشقعلى که محل تدریس آن مرحوم بود، مجلسى برپا شد و حقیر هم در این مراسم شرکت کردم.

دخالت عمال رضاخان در مجلس فاتحه‌خوانى آیت الله حائری یزدی

وقتى بساط سماور و فرش و سایر تجهیزات مربوط به مجلس فاتحه‌خوانى را آوردند؛ ناگاه مأمورین از راه رسیدند و از برگزارى مراسم جلوگیرى کردند. ما در آنجا نشستیم و مقاومت کردیم تا مراسم هر طور شده برگزار شود؛ اما حاج سید محمدباقر قزوینى که در آنجا امام جماعت بود، مخالفت با مأمورین را صلاح ندانست و مردم را به سمت بیرون مسجد هدایت کرد.

خروج زنان از انزواى خانه

زنان تا پیش از فوت مرحوم حاج شیخ عبدالکریم، براى فرار از برخورد مأمورین نظمیه در خصوص حجاب، به خانه‌ها پناه برده بودند و این مصیبت کمتر از مصیبت بى‌حجابى نبود. در آن زمان با آن که حمام سر خانه مرسوم نبود، بسیارى از خانواده‌ها براى این که نیاز زنانشان را به حمام در خود خانه برطرف کنند، تدابیر خاصى اندیشیده بودند؛ از جمله برنامه غسل و تن شویى را در ایام تابستان در حوض خانه انجام مى‌دادند و براى زمستانها هم که هوا سرد بود، پستوى خانه را براى این منظور گرم مى‌کردند و آنگاه با یک آفتابه و در حالى که درون مجمعه‌اى مى‌رفتند، غسل مى‌کردند. بعد از ارتحال حاج شیخ عبدالکریم، زنان به بهانه شرکت در مراسم تشییع آن مرحوم، به خیابانها ریختند و براى اولین بار در خیابانها و مجامع عمومى، زنان با حجاب کامل و چادر و در قالب یک اجتماع بزرگ، دیده شدند و از آن به بعد هم سد شکسته شد.

کتاب خاطرات آیت الله بدلا-مرکز اسناد انقلاب اسلامی آیت الله موسس حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی صدسالگی حوزه صد سالگی حوزه حوزه قم